Երկու տարի առաջ մի գրառում էի արել Մուցիուս Սցեվոլայիմասին: Բայց քանի որ նյութը կուտակվեց և ընդարձակվեց, որոշեցի նոր և ավելի մանրամասն գրառում անել:
Այդ պատմությունը պահպանվել է Տիտոս Լիվիուսի "Հռոմի պատմություն" ("Ab Urbe condita", II:12), Դիոնիսիոս Հալիկարնասցու "Հռոմեական հնություններ" (Roman Antiquities)(V:XXVII - XXXIX)) և Վալերիուս Մաքսիմուսի "Հիշարժան գործեր և ասույթներ" (Factorum et dictorum memorabilium libri novem)( III:3)) ստեղծագործությունների մեջ:
Արքաներին Հռոմից վտարելու ու հանրապետություն հռչակելու շրջանը լի էր հետաքրքիր դրվագներով և իրադարձություններով, որոնք հետագայում հարուստ ճյուղավորումներ ունեցան թե արվեստի և թե գրականության մեջ: Մասնավորապես, Կլուզիումի արքայի հետ պատերազմի ժամանակ աչքի ընկան Հորացիոս Կոկլեսը, որը թույլ չտվեց էտրուսկներին անցնել Պալանտին և Կապիտոլիում տանող կամրջով, Մուցիուս Սցեվոլան իր հանդուգն արարքով և Կլոելիան իր փախուստով (այս խիզախ օրիորդին կանդրադառնանք մեկ ուրիշ անգամ):
Հռոմի արքայական տոհմի ներկայացուցիչները` Տարկվինիուսները, որոնք ծագումով էտրուսկ էին, գահը կորցնելուց հետո դիմել էին էտրուսկյան քաղաքներից մեկի` Կլուզիումի (այժմ` Կյուզի (Chiusi)) արքա Լարս Պորսեննային:.
"Խնդրում էին թույլ չտալ, որ արքաներին հալածելն անպատիժ սովորույթի վերածվի: Ազատությունը չափից դուրս քաղցր է. եթե արքաներն իրենց արքայության համար չպայքարել այնպես, ինչպես քաղաքացիներն` ազատության համար, ապա բարձրը կխառնվի ցածրին, և պետությունների մեջ չի լինի գեթ մեկ բան որ աչքի ընկնի կամ բարձրացնի; կգա աստվածների և մարդկանց մեջ գոյություն ունեցող լավագույն բանի` արքայական իշխանության վերջը":
Տիտոս Լիվիոս, Ab Urbe condita
Մ.թ.ա. 509 թվականին Պորսեննան շարժվում է դեպի Հռոմ և փորձում գրավել այն: Կոկլեսի հերոսական դիմադրության պատճառով չկարողանալով գրավել Պալանտինն ու Կապիտոլիումը` Պորսեննան որոշում է պաշարել քաղաքը և սպասել, մինչև վերջանա հռոմեացիների պարենը: Պաշարումը ձգձգվում է, պարենը` պակասում և թանկանում, և ահա, երիտասարդ հռոմեացիներից մեկը`Գայոս Մուցիուս Կորդոսը որոշում է անհավանական մի հանդգնությամբ սրբել Հռոմի այս խայտառակությունը.
"Վիրավորական էր նրա համար, որ հռոմեական ժողովուրդը, որը որևէ պատերազմում պաշարում չէր տեսել, նույնիսկ այն ժամանակ, երբ ստրկորեն ծառայում էր արքաներին, այժմ, արդեն ազատ ինելով, պաշարված է էտրուսկների կողմից, որոնց բազմիցս ջարդել է".
Տիտոս Լիվիոս, Ab Urbe condita
Երիտասարդը դիմում է սենատին, խնդրելով, որ իրեն թույլ տան անցնել թշնամու ճամբար: Թույլտվությունը ստանալով` թափանցում է էտրուսկների մոտ հենց այն պահին, երբ արքան իր գրագրի հետ միասին զինվորների ռոճիկն է բաժանում: Չուզենալով հարցուպատասխանով մատնել իր հռոմեացի լինելը` Մուցիուսը սրախողխող է անում ճոխ հագուստներ հագածին` ենթադրելով, որ հենց նա է արքան: Սակայն իրականում դա Պորսեննայի գրագիրն էր: Նրան բռնում են, և գազազած Պորսեննան հրամայում է խարույկներ վառել``սպառնալով երիտասարդին տանջանքների ենթարկել: Մուցիուսն ինքն է մոտենում կրակարանին և աջ ձեռքը պահում կրակի վրա` հայտարարելով, որ փառքի ձգտողների համար մարմինը ոչինչ է: Հիացած Պորսեննան հրամայում է Մուցիուսին կարակարանից հետ քաշել և ազատություն է շնորհում, ինչին ի պատասխան, երիտասարդը մի հանճարեղ ներկայացում է խաղում` ասելով, որ անկեղծությամբ կփոխհատուցի Պորսեննայի վեհանձնությանը, և հայտնում, որ Հռոմում ևս 300 երիտասարդ պատրաստվում են մահափորձ կատարել Պորսեննայի դեմ, և նա ընդամենը առաջինն էր: Պորսեննան որոշում է ազատ է արձակել Մուցիուսին և պատվիրակներ ուղարկել Հռոմ:
Կնքվում է խաղաղություն. Պորսեննան հրաժարվում է Տարկվինիուսներին իշխանության վերադարձնելու գաղափարից` փոխարենը պահանջելով հռոմեացիներից, որ նրանք հրաժարվեն որոշ գրավված տարածքներից և իրեն պատանդներ տան` կնքվող խաղաղության դիմաց:
Մուցիուսի անվանն ավելացնում են Սցեվոլա - Scaevola "ձախլիկ" մականունը: Տիբեր գետի մյուս ափին նրան և Կոկլեսին հողեր են ընծայում` "այնքան, որքան որ կարողանան վարել մեկ օրվա ընթացքում":
Իրական էին այս դեպքերը թե մի քանի առասպելների գեղեցիկ շերտավորում` դժվար է ասել: Մուցիուսի տոհմն իր արարքի շնորհիվ ձեռք բերեց Սցեվոլա անունը, նա և մյուս հերոսները մնացին անտիկ գրականության, պատմագրության և արվեստի գործերի մեջ: Հետագայում ավելացան արդեն Վերածննդի և հետվերածննդյան արվեստի գործերն ու երաժշտական ստեղծագործությունները: Սցեվոլան, գոնե ինձ համար զարմանալի տրամաբանությամբ, տեղ գտավ քրիստոնեական աստվածաբանության մեջ. Շատ ավելի ուշ աստավածաբաններից մեկը այս արարքը մեկնաբանել էր որպես Քրիստոսի զոհաբերման նախանշան:
Այս երկար ու ձիգ նախաբանից հետո կտավներն ու քանդակները.
Սա ժամանակագրորեն ամենահին հարթաքանդակներից մեկն է, որն այժմ գտնվում է Բուդապեշտի ազգային թանգարանում: Հայտնաբերվել է երբեմնի հռոմեական Պաննոնիայի տարածքում, Դունապենտելե բնակավայրի շրջակայքում:
![Mucius Scaevola from Dunapentele, Pannonia AD 2nd c. – Hungarian National Museum]( "Mucius Scaevola from Dunapentele, Pannonia AD 2nd c. – Hungarian National Museum")
Հաջորդը որմնանկար է. Մուցիուսը պատկերված է ևս երկու հռոմեական հերոսների ընկերակցությամբ` Բրուտոսի և Կամիլլուսի: Ջիրալադայո Դոմենիկո, 1470 թվ., Ֆլորենցիայի Վեկկիո պալատ:
![Ghirladaio Domenico 1470 Brutus, Scaevola and Furio Camillo, detail from the fresco in the Sala dei Gigli, Palazzo Vecchio, Florence]( "Ghirladaio Domenico 1470 Brutus, Scaevola and Furio Camillo, detail from the fresco in the Sala dei Gigli, Palazzo Vecchio, Florence")
Սա, իմ կարծիքով, սցեվոլայական թեմայով կտավներից ամենաարտակարգն է. Անդրեա Մանտենյա, XIV դարի երկրորդ կես:
![Andrea Mantegna (1431 - 1506) Mucius Scaevola]( "Andrea Mantegna (1431 - 1506) Mucius Scaevola")
![Baldung Hans Mucius- Scaevola 1531]( "Baldung Hans Mucius- Scaevola 1531")
![Mucius_Scaevola_Deseine_Louvre_marble]( "Mucius_Scaevola_Deseine_Louvre_marble")
![]()
Այդ պատմությունը պահպանվել է Տիտոս Լիվիուսի "Հռոմի պատմություն" ("Ab Urbe condita", II:12), Դիոնիսիոս Հալիկարնասցու "Հռոմեական հնություններ" (Roman Antiquities)(V:XXVII - XXXIX)) և Վալերիուս Մաքսիմուսի "Հիշարժան գործեր և ասույթներ" (Factorum et dictorum memorabilium libri novem)( III:3)) ստեղծագործությունների մեջ:
Արքաներին Հռոմից վտարելու ու հանրապետություն հռչակելու շրջանը լի էր հետաքրքիր դրվագներով և իրադարձություններով, որոնք հետագայում հարուստ ճյուղավորումներ ունեցան թե արվեստի և թե գրականության մեջ: Մասնավորապես, Կլուզիումի արքայի հետ պատերազմի ժամանակ աչքի ընկան Հորացիոս Կոկլեսը, որը թույլ չտվեց էտրուսկներին անցնել Պալանտին և Կապիտոլիում տանող կամրջով, Մուցիուս Սցեվոլան իր հանդուգն արարքով և Կլոելիան իր փախուստով (այս խիզախ օրիորդին կանդրադառնանք մեկ ուրիշ անգամ):
Հռոմի արքայական տոհմի ներկայացուցիչները` Տարկվինիուսները, որոնք ծագումով էտրուսկ էին, գահը կորցնելուց հետո դիմել էին էտրուսկյան քաղաքներից մեկի` Կլուզիումի (այժմ` Կյուզի (Chiusi)) արքա Լարս Պորսեննային:.
"Խնդրում էին թույլ չտալ, որ արքաներին հալածելն անպատիժ սովորույթի վերածվի: Ազատությունը չափից դուրս քաղցր է. եթե արքաներն իրենց արքայության համար չպայքարել այնպես, ինչպես քաղաքացիներն` ազատության համար, ապա բարձրը կխառնվի ցածրին, և պետությունների մեջ չի լինի գեթ մեկ բան որ աչքի ընկնի կամ բարձրացնի; կգա աստվածների և մարդկանց մեջ գոյություն ունեցող լավագույն բանի` արքայական իշխանության վերջը":
Տիտոս Լիվիոս, Ab Urbe condita
Մ.թ.ա. 509 թվականին Պորսեննան շարժվում է դեպի Հռոմ և փորձում գրավել այն: Կոկլեսի հերոսական դիմադրության պատճառով չկարողանալով գրավել Պալանտինն ու Կապիտոլիումը` Պորսեննան որոշում է պաշարել քաղաքը և սպասել, մինչև վերջանա հռոմեացիների պարենը: Պաշարումը ձգձգվում է, պարենը` պակասում և թանկանում, և ահա, երիտասարդ հռոմեացիներից մեկը`Գայոս Մուցիուս Կորդոսը որոշում է անհավանական մի հանդգնությամբ սրբել Հռոմի այս խայտառակությունը.
"Վիրավորական էր նրա համար, որ հռոմեական ժողովուրդը, որը որևէ պատերազմում պաշարում չէր տեսել, նույնիսկ այն ժամանակ, երբ ստրկորեն ծառայում էր արքաներին, այժմ, արդեն ազատ ինելով, պաշարված է էտրուսկների կողմից, որոնց բազմիցս ջարդել է".
Տիտոս Լիվիոս, Ab Urbe condita
Երիտասարդը դիմում է սենատին, խնդրելով, որ իրեն թույլ տան անցնել թշնամու ճամբար: Թույլտվությունը ստանալով` թափանցում է էտրուսկների մոտ հենց այն պահին, երբ արքան իր գրագրի հետ միասին զինվորների ռոճիկն է բաժանում: Չուզենալով հարցուպատասխանով մատնել իր հռոմեացի լինելը` Մուցիուսը սրախողխող է անում ճոխ հագուստներ հագածին` ենթադրելով, որ հենց նա է արքան: Սակայն իրականում դա Պորսեննայի գրագիրն էր: Նրան բռնում են, և գազազած Պորսեննան հրամայում է խարույկներ վառել``սպառնալով երիտասարդին տանջանքների ենթարկել: Մուցիուսն ինքն է մոտենում կրակարանին և աջ ձեռքը պահում կրակի վրա` հայտարարելով, որ փառքի ձգտողների համար մարմինը ոչինչ է: Հիացած Պորսեննան հրամայում է Մուցիուսին կարակարանից հետ քաշել և ազատություն է շնորհում, ինչին ի պատասխան, երիտասարդը մի հանճարեղ ներկայացում է խաղում` ասելով, որ անկեղծությամբ կփոխհատուցի Պորսեննայի վեհանձնությանը, և հայտնում, որ Հռոմում ևս 300 երիտասարդ պատրաստվում են մահափորձ կատարել Պորսեննայի դեմ, և նա ընդամենը առաջինն էր: Պորսեննան որոշում է ազատ է արձակել Մուցիուսին և պատվիրակներ ուղարկել Հռոմ:
Կնքվում է խաղաղություն. Պորսեննան հրաժարվում է Տարկվինիուսներին իշխանության վերադարձնելու գաղափարից` փոխարենը պահանջելով հռոմեացիներից, որ նրանք հրաժարվեն որոշ գրավված տարածքներից և իրեն պատանդներ տան` կնքվող խաղաղության դիմաց:
Մուցիուսի անվանն ավելացնում են Սցեվոլա - Scaevola "ձախլիկ" մականունը: Տիբեր գետի մյուս ափին նրան և Կոկլեսին հողեր են ընծայում` "այնքան, որքան որ կարողանան վարել մեկ օրվա ընթացքում":
Իրական էին այս դեպքերը թե մի քանի առասպելների գեղեցիկ շերտավորում` դժվար է ասել: Մուցիուսի տոհմն իր արարքի շնորհիվ ձեռք բերեց Սցեվոլա անունը, նա և մյուս հերոսները մնացին անտիկ գրականության, պատմագրության և արվեստի գործերի մեջ: Հետագայում ավելացան արդեն Վերածննդի և հետվերածննդյան արվեստի գործերն ու երաժշտական ստեղծագործությունները: Սցեվոլան, գոնե ինձ համար զարմանալի տրամաբանությամբ, տեղ գտավ քրիստոնեական աստվածաբանության մեջ. Շատ ավելի ուշ աստավածաբաններից մեկը այս արարքը մեկնաբանել էր որպես Քրիստոսի զոհաբերման նախանշան:
Այս երկար ու ձիգ նախաբանից հետո կտավներն ու քանդակները.
Սա ժամանակագրորեն ամենահին հարթաքանդակներից մեկն է, որն այժմ գտնվում է Բուդապեշտի ազգային թանգարանում: Հայտնաբերվել է երբեմնի հռոմեական Պաննոնիայի տարածքում, Դունապենտելե բնակավայրի շրջակայքում:
Դունապենտելեի Սցեվոլան, մ.թ. II դար
Հաջորդը որմնանկար է. Մուցիուսը պատկերված է ևս երկու հռոմեական հերոսների ընկերակցությամբ` Բրուտոսի և Կամիլլուսի: Ջիրալադայո Դոմենիկո, 1470 թվ., Ֆլորենցիայի Վեկկիո պալատ:
Սա, իմ կարծիքով, սցեվոլայական թեմայով կտավներից ամենաարտակարգն է. Անդրեա Մանտենյա, XIV դարի երկրորդ կես:
Հանս Բալդունգ, 1531 թ.
Սցեվոլայի թեման առանձնահատուկ ուշադրության է արժանացել XVII դարում, միգուցե հասունացող հեղափոխությունների և հակամիապետական տրամադրությունների պատճառով:
Ռուբենսի "Մուցիուս Սցեվոլան"
![Rubens Scaevola]( "Rubens Scaevola")
Ռուբենսի և Վան Դեյքի համատեղ կտավը, որը ստեղծվել է XVII դարի առաջին տասնամյակներին
![Mucius_Scaevola_vor_Porsenna_Rubens_van_Dyck before 1628]( "Mucius_Scaevola_vor_Porsenna_Rubens_van_Dyck before 1628")
Ֆրանս Ֆրանկեն II, XVII դարի առաջին կես
![Frans Francken II 1581-1642 Mucius Scaevola]( "Frans Francken II 1581-1642 Mucius Scaevola")
Ջովաննի Ֆրանչեսկո Ռոմանելլի, հավանաբար կրկին XVII դարի առաջին կես
![Mucius Scaevola by Giovanni Francesco Romanelli , 1615-1660, Louvre]( "Mucius Scaevola by Giovanni Francesco Romanelli , 1615-1660, Louvre")
Բերնարդո Կավալլինո, կրկին XVII դարի առաջին կես
!['Gaius_Mucius_Scaevola_Confronting_King_Porsenna',_oil_on_copper_painting_by_Bernardo_Cavallino 1616 -1656]( "'Gaius_Mucius_Scaevola_Confronting_King_Porsenna',_oil_on_copper_painting_by_Bernardo_Cavallino 1616 -1656")
Մաթիաս Սթոմեր, 1640-ական թվականների կտավ է, Art Gallery of New South Wales
!['Mucius_Scaevola_in_the_Presence_of_Lars_Porsenna',_oil_on_canvas_painting_by_Matthias_Stomer,_early_1640s,_Art_Gallery_of_New_South_Wales]( "'Mucius_Scaevola_in_the_Presence_of_Lars_Porsenna',_oil_on_canvas_painting_by_Matthias_Stomer,_early_1640s,_Art_Gallery_of_New_South_Wales")
Ստեֆան Քեսլեր, XVII դարի երկրորդ կես
![Stephan Kessler 1622-1700 Mucius-Scaevola]( "Stephan Kessler 1622-1700 Mucius-Scaevola")
Սեբաստյանո Ռիչի, 1680-1684 թվականներ
![Sebastiano-Ricci-Muzio_Scevola_ca_1680_84]( "Sebastiano-Ricci-Muzio_Scevola_ca_1680_84")
Ֆրանսուա Բուշե, 1700-ական թվականներ, Musee de l'Hotel Sandelin, Saint-Omer, France
![Boucher Francois Mucius Scaevola 1700s Musee de l'Hotel Sandelin, Saint-Omer, France]( "Boucher Francois Mucius Scaevola 1700s Musee de l'Hotel Sandelin, Saint-Omer, France")
Եվ վերջին կտավը. Ֆրանչեսկո Ֆոնտենբասո, XVIII դար
![Francesco_Fontebasso (1707 -1769) Mucius Scaevola]( "Francesco_Fontebasso (1707 -1769) Mucius Scaevola")
Ռուբենսի և Վան Դեյքի համատեղ կտավը, որը ստեղծվել է XVII դարի առաջին տասնամյակներին
Ֆրանս Ֆրանկեն II, XVII դարի առաջին կես
Ջովաննի Ֆրանչեսկո Ռոմանելլի, հավանաբար կրկին XVII դարի առաջին կես
Բերնարդո Կավալլինո, կրկին XVII դարի առաջին կես
Մաթիաս Սթոմեր, 1640-ական թվականների կտավ է, Art Gallery of New South Wales
Ստեֆան Քեսլեր, XVII դարի երկրորդ կես
Սեբաստյանո Ռիչի, 1680-1684 թվականներ
Ֆրանսուա Բուշե, 1700-ական թվականներ, Musee de l'Hotel Sandelin, Saint-Omer, France
Եվ վերջին կտավը. Ֆրանչեսկո Ֆոնտենբասո, XVIII դար
Սցեվոլային նվիրված բազմաթիվ քանդակներ էլ կան: Նշեմ ֆրանսիացի քանդակագործ Լուի Պյեղ Դըսենի (Louis Pierre Deseine) գործերն են և գտնվում են Լուվրում: Առաջինը բրոնզից է.
![Mucius_Scaevola_Deseine_Louvre_bronze]( "Mucius_Scaevola_Deseine_Louvre_bronze")
Երկրորդը` մարմարից (1791 թվական)
![Mucius_Scaevola_Deseine_Louvre_marble fragment]( "Mucius_Scaevola_Deseine_Louvre_marble fragment")
